Filosofie en literatuur zijn familieleden, soms in grote liefde, soms in wederzijdse haat, maar familie blijven ze. Lezen is reflectie op onze menselijke conditie. Het portret van de losjes gezeten Goethe, hier geportretteerd door zijn vriend Tischbein tijdens hun Italiaanse reis, staat symbool voor die bespiegelende levenshouding.

Menu:

Laatst gewijzigd:

Kunneman is bewijs voor zijn eigen pleidooi

Waar komt het waanidee vandaan dat Nederlandse wetenschap pas wetenschap is als zij in het Engels en wel in internationale tijdschriften gepubliceerd is? Gelukkig verzet Harry Kunneman zich bij zijn afscheid als hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht tegen die academische kaalslag.  Humanistiek is niet het kleine zusje van de sociologie, maar een praktische, normatieve wetenschap die haar wortels heeft in de filosofie en andere geesteswetenschappen zoals literatuur, theologie en geschiedenis. Goede en breed doortimmerde boeken met inspirerende ideeën en analyses zijn dus onmisbaar voor het moeilijke werk van humanistische ondersteuning.

Kunneman was jarenlang één van de voortrekkers van de humanistiek als academische professie. Denise Robbesom had voor zijn emeritaat een lang gesprek met hem over zijn intellectuele en persoonlijke ontwikkeling, over het werk van de humanistische raadsman en de toekomst van het vak. Dat laatste was het terrein waarop Kunneman jarenlang actief is geweest en ook diverse boeken afleverde die nog steeds hun invloed doen gelden. Zijn concept van het ‘dikke ik’, waarmee hij de voortschrijdende individualisering en het egocentrisme typeerde, drong tot in de politieke debatten door. Maar ook termen als ‘theemuts-cultuur’, ’trage vragen’ en ‘walkman-ego’ bereikten een breed publiek. Zijn eigen werk is daarmee de levende illustratie van het pleidooi voor behoud van een stevige literair-humanistische traditie.

Instrumentarium

Werken aan trage vragen is een terugblik van Kunneman op zijn werk. Hoe hij van neomarxistisch socioloog via de filosofie van Habermass, Foucault, Lyotard en feministische denkers zijn instrumentarium vergaarde om de trage vragen van het leven te lijf te gaan, de vragen die met zingeving te maken hebben en die niet oplosbaar zijn met een technisch-rationele methode, maar alleen beter leefbaar gemaakt kunnen worden door je te verdiepen in de menselijke conditie. Het is een heel boeiend relaas geworden omdat Kunnemans ontwikkeling, mede dankzij de interview-aanpak van Robbesom, zicht biedt op het falen van de linkse beweging, en vooral ook omdat hij een kritisch perspectief met hoop op een betere wereld openhoudt.

Zoals ook andere cultuurkritische denkers wil Kunneman de basis van de menselijke verbondenheid nu verbreden door niet meer alleen de mens centraal te stellen, maar ook het dierlijk leven (hij heeft het werk van de primatoloog Frans de Waal goed gelezen) daarbij te betrekken. Dat is voor een humanist een hele stap. In een aangekondigd boek, dat Radicaal humanisme moet gaan heten, gaat hij deze ecologisch weg verder op. Ton Lemaire, ecologisch denker en cultuurfilosoof, kwam dit jaar in zijn mooie en doorwrochte essayboek Onder dieren met de vondst ‘humanimalisme’. Wie weet vinden de twee, radicaal humanisme en humanimalisme, elkaar binnenkort.

Denise Robbesom, Harry Kunneman: ‘Werken aan trage vragen’, ISVW, € 14,95.

 



Jury Jan Hanlo Essayprijs over In stilte

Genomineerd voor een literaire prijs, dat was een aangename verrassing voor me. Dit is wat de jury van Jan Hanlo Essay Prijs 2017 ervan vond: 

''Bakker schrijft in een heldere taal, toegankelijk en zonder enige bombast, over grote filosofische thema’s als autonomie, authenticiteit en verbinding met de wereld. Daarbij buigt hij zich evenzeer over actuele problematiek als hyperindividualisme, consumentisme, economische verspilling, de oprukkende digitalisering en vervreemding. Zijn invalshoek is eigenzinnig en overtuigend: hij gebruikt het werk van klassieke kluizenaar-filosofen als Nietzsche, Kierkegaard en Thoreau, mannen die de stilte zochten, om iets te zeggen over hoe we ons nu tot de maatschappij kunnen verhouden. Juist in de afzondering kunnen we allicht beter bijdragen aan de samenleving. In stilte heeft iets weg van ouderwetse maatschappijkritiek, behalve dat Bakker nergens moraliserend is en eerder nuchter een vorm van verstild schrijven beoefent."


Stilte en lawaai in Vroege Vogels

Lawaai is ongewenst geluid. Als het nooit ophoudt, zoals omwonenden van vliegvelden  ervaren, kun je er ernstig ziek van worden. De mens heeft stilte nodig, om tot  zichzelf te komen of  juist om  het eigen bestaan te kunnen relativeren. De makers van het radioprogramma Vroege vogels zochten mij op voor een gesprek over het onderwerp, natuurlijk met mijn boek In stilte als uitgangspunt maar met een verrassende uitkomst.: ook dieren hebben stilte nodig.  Uitzending: zondagochtend 25 december, Radio 1, 9.10 uur.


We gaan Wim Brands nog missen

Vandaag (5 april 2016) kwam het bericht van de plotselinge dood van Wim Brands. Tragisch lijkt me het beste woord, al klinkt het als een cliché. Ik wens zijn geliefden veel kracht toe. Ondertussen vragen wij, boekenliefhebbers, ons af wat de toekomst gaat brengen. Wim was de enige die de snelle wereld van de talkshow en de bedachtzame van de boekencultuur nog samen wist te brengen. Dat was zijn grote verdienste. Hij liet op een empathische manier schrijvers aan het woord, serieuze auteurs met serieuze bedoelingen, hij ging met hen in gesprek. En hij las alles waarover hij sprak. Wim, we’ll miss you.


Gram Parsons en William Faulkner

Dit is het nudie-pak van Gram Parsons. Tegenwoordig is het een relikwie geworden met een gewijde status voor liefhebbers van country-muziek. De verering van zijn persoon en muziek is nogal opmerkelijk. Ze kwam pas jaren na zijn  bizarre einde goed op gang. Er verschenen diverse biografiën en er werd een groot herdenkingsconcert georganiseerd met sterren als Keith Richard en Emmylou Harris.  Voor wie het werk van William Faulkner kent, met zijn focus op  het verval van families in de zuidelijke staten van de VS is er een opvallend verband. Ze past ook helemaal in de tijdgeest. In De dood van Gram Parsons en de doem van het zuiden probeer ik de relatie tussen deze twee zo verschillende kunstenaars te  beschrijven. 


Radiodocumentaire over In stilte

In stilte heeft geleid tot een radiodocumentaire. De jonge vlaamse documentairemakers Lucas Derycke en Hadewych Vanhaverbeke gebruikten het boek als uitgangspunt voor een reis langs afzonderlingen en stiltezoekers. Behalve met mij spraken ze ook met drie mensen die de stilte bewust hebben opgezocht uit politieke of spirituele motieven. Deze drie gesprekpartners kozen ze naar aanleiding van de portretten die er in mijn boek te vinden zijn van Thomas Merton, Henry Thoreau en Ted Kaczynski. Aan de figuur van de Unabomber (Ted Kaczynski) koppelden ze het relaas van een man die gedwongen binnen moet blijven omdat hij  overgevoelig is voor de straling van moderne communicatie-apparatuur. Hun documentaire, uitgezonden via Radio 1 Holland Doc, is via deze link te beluisteren.l


Thuis in de stad 

De PDF-versie van de lezing Thuis in de stad, die ik 1-9-2015 hield in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam is hier te vinden. Lees hier.


Lezing In stilte bij Van Piere

Aanstaande zondag 17 mei hou ik een lezing over mijn nieuwe boek In stilte. Een filosofie van de afzondering bij boekhandel Van Piere in Eindhoven. Daarna volgt een podiumgesprek met medefilosoof Joep Wijsbek over de onderwerpen in en rond het boek. Adres: Nieuwe Emmasingel 44, Eindhoven. Aanvang: 14.00 uur. In Eindhoven wordt al twee jaar een succesvol filosofoisch café gerund bij Van Piere. Inmiddels heeft In stilte zjin tweede druk beleefd en is op weg naar de derde. Het Vlaamse dagblad De Morgen, dat viereneenhalve ster over had voor het boek, koos In stilte tot de tien beste boeken van de afgelopen maand april en Trouw zette het op nummer drie van haar lijst met filosofische tips.



Het politieke elan van kluizenaars 

Je terugtrekken uit de wereld kan een daad zijn van hoog politiek gehalte. Schrijvers en filosofen als Kierkegaard, Nietzsche en Thoreau zijn te beschouwen als rebellen van de stilte. Hun eenzaamheid was hoogst productief en bevat scherpe kritiek op de samenleving. Dit voorjaar verschijnt bij Atlas Contact mijn nieuwe boek In stilte. Een filosofie van de afzondering. Op deze plek een essay dat de contouren beschrijft van dat boek. Over creativiteit, autonomie en verzet. Over Diogenes, Chris McCandless, Nietzsche en vele anderen. 'Gouddelvers van de eenzaamheid' is ook te vinden in het jongste nummer van Extaze (2015/1). Lees hier.


Voedsel en gezond verstand

Religie en voedsel hebben veel met elkaar te maken. Tegenwoordig zijn het niet meer de dominee of priester die vertellen hoe we leven moeten maar voedselgoeroes, zakenlui en pseudowetenschappers. Net als bij onze positie ten opzichte van de kerk zouden we meer op ons eigen inzicht moeten vertrouwen. Gezond verstand heet dat. Zie mijn essay dat deze week verscheen in Bendle.


Podcast over de stad

Wat doet de stad met ons? Radio-journaliste Marcia Welten sprak in het programma NTR Academie met mij over dat onderwerp. Hier te beluisteren


Lezing in Roosendaal over Grond

Paul van Egmond is een chique interieurwinkel in het centrum van Roosendaal. Het is een toepasselijke locatie om daar een beschouwing over De grond van het bestaan te geven. De grond waarop wij wonen, waarvan wij moeten eten en die ons leven op allerlei manieren bepaalt. Woensdagavond 22 januari open ik de eerste van een reeks filosofische ontmoetingen die Corry Sibon daar het komende jaar zal organiseren. Mill Hillplein 15, Roosendaal, aanvang 20.00 uur. Zie ook www.cultuurplek.nl


De hut van de Unabomber

Dit is de hut van Ted Kaczynski, beter bekend als de Unabomber. Hij leefde er tientallen jaren, ver van de samenleving, zijn merkwaardige, en naar later bleek gewelddadige leven. Een kluizenaar met ideeën over een betere wereld was hij wel, maar ook een ontspoorde geest. Zaterdag aanstaande (2 november) hou ik een lezing in Utrecht over de manieren om te ontsnappen aan de Catch22 van het hedendaagse kapitalisme. Over de  unabomber gaat het uiteraard, maar ook over Henry David Thoreau, de van dweller Ken Ilgunas en bewoners van onbewoonde eilanden. Zie deze link.



Tone, platform voor essayïsten

Vanaf donderdag 27 juni zullen er wekelijks korte essays van mij te lezen zijn in het nieuwe app-tijdschrift Tone. Tone gaat over media, politiek en economie. Ik wil me gaan toeleggen op de filosofische achtergronden van deze drie gebieden. Het eerste stuk zal gaan over Hannah Arendt en de recente onthullingen over het internetafluisterprogramma PRISM. Andere schrijvers voor het tijdschrift zijn Naomi Wolf, Hans Laroes, Joschka Fischer, Petra Stienen, mijn oud-collega bij de Haagsche Courant Casper Postmaa, e.v.a.  Zie facebookpagina van Tone.



Censuur op sprookjes

De Duitse Bondsdag heeft in de week van 14 januari 2013 gedebateerd over censuur op sprookjes en, in het verlengde daarvan, klassieke kinderboeken in het algemeen. Daar zijn namelijk voorstanders van. En er wordt al daadwerkelijk gecensureerd. Uitgevers brengen op eigen houtje gekuiste uitgaven. Sommige politici zijn er helemaal voor. Toegegeven, er gebeurt veel politiek incorrects in volksverhalen en sprookjes. Pipi Langkous gedraagt zich ook niet altijd even netjes. Maar het idee dat je dat zou moeten corrigeren (de heks uit Hans en Grietje wordt niet in de oven geduwd, maar krijgt een boete) is nu typisch iets dat vooral in de letterenwereld opkomt. Daar maakt men zich druk over de invloed van literatuur op de ziel.  Die invloed is er, gode zij dank. Maar niemand weet hoe ze precies werkt. Zoals al het geweld in beeld en geluid ook invloed heeft. Een kind dat een groot deel van de dag televisie kijkt ziet zo'n zestig moorden langskomen. Misschien aardig om in gedachten te houden.

Rick Danko: De loser als held

Rick Danko was de bassist en fiddler van The Band. Een achtergrondpersonage dat na het opheffen van de grensverleggende country-, rock- en folkgroep moest proberen zijn hoofd boven water te houden. Wat hem maar moeizaam afging. In de ondergang van zo'n personage zit veel tragiek verscholen. Vele jaren na zijn overlijden voel ik alsnog de behoefte het voor hem op te nemen. Vooral ook omdat wetenschappers uit de sociaal-psychologische hoek in Rick Danko een klassiek voorbeeld zullen zien van de junkie  loser. Een korte en niet zo filosofische  beschouwing over een muzikant die niet anders kon dan muziek maken. Lees meer

Maakt techniek gelukkig?

Deze dames in elk geval wel zo te zien. Over techniek hoeven we niet al te pessimistisch te zijn. Ze bedreigt de mens, maar deze kan er ook een gelukkigere samenleving mee organiseren.  Ode aan mijn rollator gaat over de spanning die er bestaat tussen het Goede Leven en de techniek.  Ik probeer een humanistische visie op de techniek te  formuleren, kritisch maar niet volledig pessimistisch. Lees meer.



Veel reacties VPRO-interview

Het gesprek met Wim Brands voor VPRO-boeken over de groene stad heeft veel reacties opgeleverd. Het onderwerp spreekt aan. De relatie tussen voedsel en stad zet steeds meer mensen aan het denken. Brands bleek ook geboeid door het hoofdstuk over Polis en prikkeldraad uit Grond, dat gaat over de overeenkomsten tussen het claimen van grond in het Wilde Westen en van de openbare ruimte in de stad. De uitzending is terug te zien op www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1250476.


Filmpje over Grond

Klaas en Iris Koppe (vader en dochter) maakten een filmpje van tien minuten over Grond. Ik ben te zien op drie locaties van het boek: bij het graf van Spinoza, op de volkstuin bij het Erasmusveld in Den Haag en op de begraafplaats in Kethel.  Het filmpje staat op Literatuurplein.nl, direct te bereiken via deze link . 

De eerste recensies

De eerste recensies van Grond zijn binnen. Ze verschenen het weekend voordat Grond uit moet komen (24 oktober 2011); ja, wel een verrassing. Maartje Somers schreef voor NRC/Handelsblad van 21 oktober een groot stuk. 'De mens van nu is grondeloos', te vinden via deze link. Annemarie Opmeer recenseerde mijn boek voor het nummer van Down to Earth van 31-10-2011. Een quote: een boek 'met enorme diepte en breedte', woorden die ik bij deze graag citeer. Op de internationale website biotope-city van 'groene' architecten en planologen is voorts een aanbeveling verschenen, hier te vinden. Ook is daar een artikel van mij te lezen over volkstuintjes als de wegbereider van de groene metropool. Verder in De Standaard een recensie (10-11-11) van Joël De Ceulaer: 'fascinerende reeks beschouwingen over "grond" in al zijn betekenissen'. 

Stad en spiritualiteit

De stad is een bron van sociale ellende, desintegratie en materialisme. Zo wordt als vanaf Augustinus gekeken naar de belangrijkste samenlevingsvorm die wij nu hebben. Stad en spiritualiteit zijn elkaar vijandig gezind, zou je daarom zeggen. Ik heb geprobeerd te laten zien dat dat niet per se zo hoeft te zijn. Lees meer. Dit is een uitgewerkte tekst die ik een paar jaar geleden uitsprak als inleiding op het symposium The City and the Sacred in Antwerpen, nu gepubliceerd in het tijdschrift Filosofie.

Nieuw: De grond onder onze voeten

Wat nabij is, is vaak te vanzelfsprekend om onderwerp te zijn van beschouwing. Ik hou van filosofie die het nabije uitvergroot en thematiseert. In oktober verschijnt mijn nieuwe boek bij Atlas. Grond gaat over waarop wij staan, over de basis van ons denken en leven. Het is een boek over de groene stad maar ook een pleidooi voor de aardsheid van het denken. Tegen het megalomane streven de aarde te verlaten. This is ground control to major Tom, Can you hear major, zong David Bowie al. Grond bevat interviews, reportages en filosofische essays. Het gaat over Marx, Heidegger, Spinoza, maar ook over doodgravers, nomaden, boeren en archeologen. Voor mij was het werk aan dit boek een groot plezier omdat de mengvorm  van essays en reportages me erg beviel. Ik hoop dat de wisselwerking tussen de verschillende werkvormen de lezer aanspreekt.  

De helden van Buddenbrooks

Boekhandel Buddenbrooks gaat sluiten. Hans Spit zet zijn fiets onder de markies aan de voorzijde van de winkel. Hij heeft de bedrijfskleding van TNT aan, want er moet toch brood op de plank komen. En daarom klust de gerenommeerde boekverkoper dagelijks wat bij.  Binnen in de winkel staan de verhuisdozen hoog opgetast. De literaire boekhandel kan niet meer op tegen de firma bol.com, van welke internetleverancier Hans nu - o, ironie - de bestellingen loopt rond te brengen. Spit en zijn compagnon Lex Huis hebben Buddenbrooks meer dan een decennium als oase van toewijding, kennis en boekenliefde in stand gehouden. Nu is sluiting onvermijdelijk, de tijden willen niet meer. Voor mij zijn Hans en Lex helden, de absolute helden van het Haagse Noordeinde. Nog een leestip tot slot van Hans:" 'Tonio' van A.F.Th. van der Heijden, daar verheug ik me enorm op." En Lex: " 'Buddenbrooks' van Thomas, natuurlijk. Het beste dat hij ooit geschreven heeft. Er is alleen geen  Nederlandse vertaling meer leverbaar. Zegt dat niet alles?"




Extaze

Jawel met een zwierige z, want een verwijzing naar Couperus' bekende roman. Maar ook een programmatische vingerwijzing: we geloven in de kracht van literatuur maar op een onmodieuze manier. Vorige week (28 april) werd het Haagse literaire tijdschift Extaze gepresenteerd. Objectief kan ik niet zijn omdat ik zelf aan het blad meewerk, maar wat mij enorm bevalt is dat hier een lokaal initiatief is neergezet dat de Nederlandse literatuur kan gaan verrijken. Lees de recensie in De Groene van Erik Lindner.



Column Vrijhaven

Stadsplanners denken vaak dat unieke plekken in de stad te vervangen zijn. Compensatiewaan noem ik dat in de column die ik zaterdag 24 april 2010 uitsprak voor vrienden en belangstellenden van Het Domijn, de creatieve Vrijhaven nabij Weesp. Hier is de letterlijke tekst.
 

Nicolette Smabers

"Een karnemelksnor en andere geheimen. Over de Haagse ruimte in het werk van Nicolette Smabers", is de voordracht die ik zondag 7 maart hield in boekhandel Buddenbrooks te Den Haag. De tekst zoals die op papier stond is hier te downloaden.

De stad in de literatuur

De lezing "De stad in de literatuur" die ik maandag 15 februari 2010 heb gehouden voor de Stichting Literaire Activiteiten Utrecht in het kader van de komende gemeenteraadsverkiezingen kunt u hier downloaden.

Lezing voor Campus Den Haag

Hier kunt u de tekst vinden van de lezing die ik woensdag 8 april 2009 hield voor de Haagse Campus van de Leidse Universiteit in het kader van de college-reeks over De stad. Ook de powerpoint-presentatie is te downloaden (PDF-bestand, 9 MB).

Lezing voor Aedes Forum

Op woensdag 28 mei 2008 hield ik een korte lezing tijdens het congres van de koepel van Nederlandse woningbouwverenigingen. Daar verdedigde ik het openhouden van het platteland. Stad en land horen bij elkaar. De lezing is hier te vinden als pdf-bestand.


The City, Literature and Our Future

In my essay The City, Literature and Our Future I try to find the relationship between habitability and readability. The essay was originally a lecture, spoken at the jubilee congress of literature magazine Vooys, 28 februari 2007. It has been published in the May-issue of Vooys. You will find a translation here as pdf.
De originele Nederlandse tekst is hier te vinden.

Walt Whitman en Brooklyn Ferry

Honderdvijftig jaar geleden, in 1855, verscheen voor het eerst Leaves of Grass, een fenomenale bundel gedichten van Walt Whitman. Whitmans dromen vanuit Brooklyn, toen nog ten dele agrarisch gebied, zijn voer voor filosofen. Vooral als die, zoals ik, op zoek zijn naar een nieuwe vorm van humanisme. 'Crossing Brooklyn Ferry' is misschien wel Whitmans meest expliciete droom. 'Crossing Brooklyn Ferry' heeft alles in zich: liefde voor natuur, mens en kunst. En dat allemaal 'Dankzij het lichaam'. Met illustraties.
U kunt het hier vinden (3.390kB, PDF-bestand).

De kracht van sciencefiction

Mensen koloniseren het buitenaardseSciencefiction is een subgenre van de literatuur dat stamt uit de Verlichting. Het is zeer krachtig en spreekt tot de verbeelding. Volgens mij hebben sciencefiction-schrijvers vaak meer te vertellen over de toekomst (en het heden) dan andere romanschrijvers. Zo onderzoeken zij de morele dilemma's van de grote technologische veranderingen die ons te wachten staan. Mijn essay kunt u hier vinden (21 kB, PDF-bestand).



Love in Bob Dylan's songs

Bob Dylan's perception of love is that of the troubadour. His love songs have nothing to do with the sexual revolution, allthough they were created in the sixties. In these songs love symbolises freedom and deliverance. Dylan's lover is a gipsy madonna. An English translation - many thanks to Penny Kellar! - of my essay you can find here (138 kB, PDF-file)


Actueel citaat

'In het elektronisch verkeer worden in verschillende opzichten de grenzen van de communicatie zichtbaar, die het ik op een nieuwe manier op zichzelf terugwerpen: komt het leven er soms op neer dat je opgewassen moet zijn tegen de wassende vloed van elektronisch correspondentie? De volgende stap is de standaardisering van de antwoorden met behulp van zelflerende systemen [...] In de toekomst zal men zich afvragen waarom mensen in het elektronisch tijdperk zo weinig met elkaar communiceerden: alles wordt opgeslagen, maar niets wordt bewaard; de tijd van de brieven verzamelingen behoort onherroepelijk tot het verleden.' Wilhelm Schmid, Handboek voor de levenskunst, Amsterdam 2005.

Stelling

Elfriede Jelinek: "Als Peter Handke deze prijs (de Nobelprijs voor de literatuur 2004) had gekregen - en hij heeft hem meer verdiend dan ik -, zou hij die gekregen hebben omdat hij Peter Handke is, niet omdat hij een man of vrouw is." Citaat uit Duitse pers, daags na de toekenning van de Nobelprijs.
Reageer.