Kunneman is bewijs voor zijn eigen pleidooi
Waar komt het waanidee vandaan dat Nederlandse wetenschap
pas wetenschap is als zij in het Engels en wel in internationale tijdschriften gepubliceerd
is? Gelukkig verzet Harry Kunneman zich bij zijn afscheid als hoogleraar aan de
Universiteit voor Humanistiek in Utrecht tegen die academische kaalslag. Humanistiek is niet het kleine zusje van de
sociologie, maar een praktische, normatieve wetenschap die haar wortels heeft
in de filosofie en andere geesteswetenschappen zoals literatuur, theologie en
geschiedenis. Goede en breed doortimmerde boeken met inspirerende ideeën en
analyses zijn dus onmisbaar voor het moeilijke werk van humanistische ondersteuning.
Kunneman was jarenlang één van de voortrekkers van de humanistiek
als academische professie. Denise Robbesom had voor zijn emeritaat een lang
gesprek met hem over zijn intellectuele en persoonlijke ontwikkeling, over het
werk van de humanistische raadsman en de toekomst van het vak. Dat laatste was
het terrein waarop Kunneman jarenlang actief is geweest en ook diverse boeken
afleverde die nog steeds hun invloed doen gelden. Zijn concept van het ‘dikke
ik’, waarmee hij de voortschrijdende individualisering en het egocentrisme
typeerde, drong tot in de politieke debatten door. Maar ook termen als
‘theemuts-cultuur’, ’trage vragen’ en ‘walkman-ego’ bereikten een breed
publiek. Zijn eigen werk is daarmee de levende illustratie van het pleidooi
voor behoud van een stevige literair-humanistische traditie.
Instrumentarium
Werken aan trage
vragen is een terugblik van Kunneman op zijn werk. Hoe hij van neomarxistisch
socioloog via de filosofie van Habermass, Foucault, Lyotard en feministische
denkers zijn instrumentarium vergaarde om de trage vragen van het leven te lijf
te gaan, de vragen die met zingeving te maken hebben en die niet oplosbaar zijn
met een technisch-rationele methode, maar alleen beter leefbaar gemaakt kunnen
worden door je te verdiepen in de menselijke conditie. Het is een heel boeiend
relaas geworden omdat Kunnemans ontwikkeling, mede dankzij de interview-aanpak
van Robbesom, zicht biedt op het falen van de linkse beweging, en vooral ook omdat
hij een kritisch perspectief met hoop op een betere wereld openhoudt.
Zoals ook andere cultuurkritische denkers wil Kunneman de
basis van de menselijke verbondenheid nu verbreden door niet meer alleen de
mens centraal te stellen, maar ook het dierlijk leven (hij heeft het werk van
de primatoloog Frans de Waal goed gelezen) daarbij te betrekken. Dat is voor
een humanist een hele stap. In een aangekondigd boek, dat Radicaal humanisme moet gaan heten, gaat hij deze ecologisch weg
verder op. Ton Lemaire, ecologisch denker en cultuurfilosoof, kwam dit jaar in
zijn mooie en doorwrochte essayboek Onder
dieren met de vondst ‘humanimalisme’. Wie weet vinden de twee, radicaal
humanisme en humanimalisme, elkaar binnenkort.
Denise Robbesom, Harry
Kunneman: ‘Werken aan trage vragen’, ISVW, € 14,95.
Jury Jan Hanlo Essayprijs over In stilte
Genomineerd voor een literaire prijs, dat was een
aangename verrassing voor me. Dit is wat de jury van Jan Hanlo Essay
Prijs 2017 ervan vond:
''Bakker schrijft in een heldere taal, toegankelijk en zonder enige bombast, over grote
filosofische thema’s als autonomie, authenticiteit en verbinding met de wereld. Daarbij
buigt hij zich evenzeer over actuele problematiek als hyperindividualisme,
consumentisme, economische verspilling, de oprukkende digitalisering en vervreemding.
Zijn invalshoek is eigenzinnig en overtuigend: hij gebruikt het werk van klassieke
kluizenaar-filosofen als Nietzsche, Kierkegaard en Thoreau, mannen die de stilte zochten,
om iets te zeggen over hoe we ons nu tot de maatschappij kunnen verhouden. Juist in de
afzondering kunnen we allicht beter bijdragen aan de samenleving. In stilte heeft iets
weg van ouderwetse maatschappijkritiek, behalve dat Bakker nergens moraliserend is en
eerder nuchter een vorm van verstild schrijven beoefent."
Stilte en lawaai in Vroege Vogels
Lawaai is ongewenst geluid. Als het nooit ophoudt,
zoals omwonenden van vliegvelden ervaren, kun je er ernstig
ziek van worden. De mens heeft stilte nodig, om tot zichzelf
te komen of juist om het eigen bestaan te kunnen
relativeren. De makers van het radioprogramma Vroege vogels zochten mij
op voor een gesprek over het onderwerp, natuurlijk met mijn boek In stilte als
uitgangspunt maar met een verrassende uitkomst.: ook dieren hebben
stilte nodig. Uitzending: zondagochtend 25 december, Radio 1,
9.10 uur.
We gaan Wim Brands nog missen
Vandaag (5 april 2016) kwam het bericht van de plotselinge dood van Wim
Brands. Tragisch lijkt me het beste woord, al klinkt het als een cliché. Ik
wens zijn geliefden veel kracht toe. Ondertussen vragen wij, boekenliefhebbers,
ons af wat de toekomst gaat brengen. Wim was de enige die de snelle wereld van
de talkshow en de bedachtzame van de boekencultuur nog samen wist te brengen.
Dat was zijn grote verdienste. Hij liet op een empathische manier schrijvers
aan het woord, serieuze auteurs met serieuze bedoelingen, hij ging met hen in
gesprek. En hij las alles waarover hij sprak. Wim, we’ll miss you.
Gram Parsons en William Faulkner

Dit is het nudie-pak van Gram
Parsons. Tegenwoordig is het een relikwie geworden met een gewijde status
voor liefhebbers van country-muziek. De verering van zijn persoon en
muziek is nogal opmerkelijk. Ze kwam pas jaren na zijn
bizarre einde goed op gang. Er verschenen diverse
biografiën en er werd een groot herdenkingsconcert
georganiseerd met sterren als Keith Richard en Emmylou Harris.
Voor wie het werk van William Faulkner kent, met
zijn focus op het verval van families in de zuidelijke staten
van de VS is er een opvallend verband. Ze past ook helemaal in de tijdgeest. In
De dood van Gram
Parsons en de doem van het zuiden probeer
ik de relatie tussen deze twee zo verschillende kunstenaars te beschrijven.
Radiodocumentaire over In
stilte
In stilte
heeft geleid tot een
radiodocumentaire. De jonge vlaamse documentairemakers Lucas Derycke en
Hadewych Vanhaverbeke gebruikten het boek als uitgangspunt voor een
reis langs afzonderlingen en stiltezoekers. Behalve met mij spraken ze
ook met drie mensen die de stilte bewust hebben opgezocht uit politieke
of spirituele motieven. Deze drie gesprekpartners kozen ze naar
aanleiding van de portretten die er in mijn boek te vinden zijn van
Thomas Merton, Henry Thoreau en Ted Kaczynski. Aan de figuur van de
Unabomber (Ted Kaczynski) koppelden ze het relaas van een man die
gedwongen binnen moet blijven omdat hij overgevoelig is voor
de
straling van moderne communicatie-apparatuur. Hun documentaire,
uitgezonden via Radio 1 Holland Doc,
is via
deze
link te beluisteren.l
Thuis in de stad
De PDF-versie van de lezing
Thuis
in de stad, die ik 1-9-2015 hield in Pakhuis de Zwijger in
Amsterdam is hier te vinden.
Lees hier.
Lezing In
stilte bij Van Piere
Aanstaande
zondag 17 mei hou ik een lezing over mijn
nieuwe boek In stilte.
Een filosofie van de afzondering bij
boekhandel Van Piere in Eindhoven. Daarna volgt een podiumgesprek met
medefilosoof Joep Wijsbek over de onderwerpen in en rond het boek.
Adres: Nieuwe Emmasingel 44, Eindhoven. Aanvang: 14.00 uur. In
Eindhoven wordt al twee jaar een succesvol filosofoisch café
gerund bij Van Piere. Inmiddels heeft In stilte zjin
tweede druk beleefd en is op weg naar de derde. Het Vlaamse dagblad De Morgen, dat
viereneenhalve ster over had voor het boek, koos In stilte tot de
tien beste boeken van de afgelopen maand april en Trouw zette het op
nummer drie van haar lijst met filosofische tips.
Het politieke elan van kluizenaars
Je terugtrekken uit de wereld kan een daad zijn van hoog politiek
gehalte. Schrijvers en filosofen als Kierkegaard, Nietzsche en Thoreau
zijn te beschouwen als rebellen van de stilte. Hun eenzaamheid was
hoogst productief en bevat scherpe kritiek op de samenleving. Dit
voorjaar verschijnt bij Atlas Contact mijn nieuwe boek
In stilte. Een filosofie van de
afzondering.
Op deze plek een essay dat de contouren beschrijft van dat boek. Over
creativiteit, autonomie en verzet. Over Diogenes, Chris McCandless,
Nietzsche en vele anderen. 'Gouddelvers van de eenzaamheid' is ook te
vinden in het jongste nummer van
Extaze
(2015/1).
Lees hier.
Voedsel en gezond verstand
Religie en voedsel hebben veel met elkaar te maken. Tegenwoordig zijn
het niet meer de dominee of priester die vertellen hoe we leven moeten
maar voedselgoeroes, zakenlui en pseudowetenschappers. Net als bij onze
positie ten opzichte van de kerk zouden we meer op ons eigen inzicht
moeten vertrouwen. Gezond verstand heet dat. Zie mijn essay dat deze
week verscheen in
Bendle.
Podcast over de stad
Wat doet de stad met ons? Radio-journaliste Marcia Welten sprak in het
programma NTR Academie met mij over dat onderwerp.
Hier
te beluisteren
Lezing in Roosendaal over Grond
Paul van Egmond is een chique interieurwinkel in het centrum van
Roosendaal. Het is een toepasselijke locatie om daar een beschouwing
over De grond van het bestaan te geven. De grond waarop wij wonen,
waarvan wij moeten eten en die ons leven op allerlei manieren
bepaalt.
Woensdagavond
22 januari open ik de eerste van een reeks filosofische ontmoetingen
die Corry Sibon daar het komende jaar zal organiseren. Mill Hillplein
15, Roosendaal, aanvang 20.00 uur. Zie ook
www.cultuurplek.nl
De hut van de Unabomber

Dit
is de hut van Ted Kaczynski, beter bekend als de Unabomber. Hij leefde
er tientallen jaren, ver van de samenleving, zijn merkwaardige, en naar
later bleek gewelddadige leven. Een kluizenaar met ideeën over
een
betere wereld was hij wel, maar ook een ontspoorde geest. Zaterdag
aanstaande (2
november) hou ik een lezing in Utrecht over de manieren om te
ontsnappen
aan
de Catch22 van het hedendaagse kapitalisme. Over de unabomber
gaat het uiteraard, maar ook over Henry David Thoreau, de
van dweller Ken
Ilgunas en bewoners van
onbewoonde eilanden.
Zie
deze link.
Tone,
platform voor essayïsten
Vanaf donderdag 27 juni zullen er wekelijks korte essays van mij te
lezen zijn in het nieuwe app-tijdschrift
Tone.
Tone gaat
over media, politiek en economie. Ik wil me gaan toeleggen op de
filosofische achtergronden van deze drie gebieden. Het eerste stuk zal
gaan over Hannah Arendt en de recente onthullingen over het
internetafluisterprogramma PRISM. Andere schrijvers voor het
tijdschrift zijn Naomi Wolf, Hans Laroes, Joschka Fischer, Petra
Stienen, mijn oud-collega bij de Haagsche Courant Casper Postmaa,
e.v.a. Zie
facebookpagina
van
Tone.
Censuur op sprookjes
De Duitse Bondsdag heeft in de week van 14 januari 2013 gedebateerd
over censuur op sprookjes en, in het verlengde daarvan, klassieke
kinderboeken in het algemeen. Daar zijn namelijk voorstanders van. En
er wordt al daadwerkelijk gecensureerd. Uitgevers brengen op eigen
houtje gekuiste uitgaven. Sommige politici zijn er helemaal voor.
Toegegeven, er gebeurt veel politiek incorrects in volksverhalen en
sprookjes. Pipi Langkous gedraagt zich ook niet altijd even netjes.
Maar het idee dat je dat zou moeten corrigeren (de heks uit Hans en
Grietje wordt niet in de oven geduwd, maar krijgt een boete)
is nu
typisch iets dat vooral in de letterenwereld opkomt. Daar maakt men
zich druk over de invloed van literatuur op de ziel.
Die invloed is er, gode zij dank. Maar niemand weet hoe ze precies
werkt. Zoals al het geweld in beeld en geluid ook invloed
heeft.
Een kind dat een groot deel van de dag televisie kijkt ziet zo'n zestig
moorden langskomen. Misschien aardig om in gedachten te houden.
Rick Danko: De loser als held
Rick Danko was de bassist en fiddler van The Band. Een
achtergrondpersonage dat na het opheffen van de grensverleggende
country-,
rock- en folkgroep moest proberen zijn hoofd boven water te houden. Wat
hem maar moeizaam afging. In de ondergang van zo'n personage zit veel
tragiek verscholen. Vele jaren na zijn overlijden voel ik alsnog de
behoefte het voor hem op te nemen. Vooral ook omdat wetenschappers uit
de sociaal-psychologische hoek in Rick Danko een klassiek voorbeeld
zullen zien van de junkie
loser. Een korte en
niet zo filosofische beschouwing over een muzikant die niet
anders kon dan muziek maken.
Lees
meer
Maakt techniek gelukkig?

Deze
dames in elk geval wel zo te zien. Over techniek hoeven we niet al te
pessimistisch te zijn. Ze bedreigt de mens, maar deze kan er ook een
gelukkigere samenleving mee organiseren.
Ode aan mijn
rollator gaat over de spanning die er
bestaat tussen het Goede Leven en de techniek. Ik probeer een
humanistische visie op de techniek te formuleren, kritisch
maar
niet volledig pessimistisch.
Lees meer.
Veel
reacties VPRO-interview
Het gesprek met Wim Brands voor VPRO-boeken over de groene stad heeft
veel reacties opgeleverd. Het onderwerp spreekt aan. De relatie tussen
voedsel en stad zet steeds meer mensen aan het
denken. Brands
bleek ook geboeid door het hoofdstuk over Polis en prikkeldraad uit
Grond,
dat gaat over de overeenkomsten tussen het claimen van grond in het
Wilde Westen en van de openbare ruimte in de stad. De uitzending is
terug te zien op www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1250476.
Filmpje over Grond
Klaas en Iris Koppe (vader en dochter) maakten een filmpje van tien
minuten over
Grond.
Ik ben te zien op drie locaties van het boek: bij het graf van Spinoza,
op de volkstuin bij het Erasmusveld in Den Haag en op de begraafplaats
in Kethel
. Het
filmpje staat op Literatuurplein.nl, direct te bereiken via
deze link .
De eerste recensies
De eerste recensies van
Grond
zijn binnen. Ze verschenen het weekend voordat
Grond uit
moet komen (24 oktober 2011); ja, wel een verrassing. Maartje Somers
schreef voor
NRC/Handelsblad
van 21 oktober een groot stuk. 'De mens
van nu is grondeloos', te vinden via
deze
link. Annemarie Opmeer recenseerde mijn boek voor het nummer
van
Down to Earth
van 31-10-2011. Een quote: een boek 'met enorme diepte en breedte',
woorden die ik bij deze graag citeer. Op de internationale website
biotope-city van 'groene' architecten en planologen is voorts een
aanbeveling verschenen,
hier
te vinden. Ook is daar een
artikel
van mij te lezen over volkstuintjes als de wegbereider van de
groene metropool. Verder in
De
Standaard
een recensie (10-11-11) van Joël De Ceulaer: 'fascinerende
reeks
beschouwingen over "grond" in al zijn betekenissen'.
Stad en spiritualiteit
De stad is een bron van sociale ellende, desintegratie en materialisme.
Zo wordt als vanaf Augustinus gekeken naar de belangrijkste
samenlevingsvorm die wij nu
hebben. Stad en spiritualiteit
zijn elkaar vijandig gezind, zou je daarom zeggen. Ik heb geprobeerd te
laten zien dat dat niet
per se zo hoeft te zijn.
Lees meer. Dit is een uitgewerkte
tekst die ik
een paar jaar geleden uitsprak als inleiding op het symposium The City
and the Sacred in Antwerpen, nu gepubliceerd in het tijdschrift
Filosofie.
Nieuw: De grond onder onze voeten

Wat nabij is, is vaak te vanzelfsprekend om onderwerp te zijn van
beschouwing. Ik hou van filosofie die het nabije uitvergroot
en
thematiseert. In oktober verschijnt mijn nieuwe boek bij Atlas.
Grond
gaat over waarop wij staan, over de basis van ons
denken en
leven. Het is een boek over de groene stad maar ook een pleidooi voor
de aardsheid van het denken. Tegen het megalomane streven de
aarde
te verlaten.
This is
ground control to major Tom, Can you hear major,
zong David Bowie al. Grond bevat interviews, reportages en filosofische
essays. Het gaat over Marx, Heidegger, Spinoza, maar ook over
doodgravers, nomaden, boeren en archeologen. Voor mij was het werk aan
dit boek een groot plezier omdat de mengvorm van essays en
reportages me erg beviel. Ik hoop dat de wisselwerking tussen de
verschillende werkvormen de lezer aanspreekt.
De helden van Buddenbrooks
Boekhandel Buddenbrooks gaat sluiten. Hans Spit zet zijn fiets onder de
markies aan de voorzijde van de winkel. Hij heeft de bedrijfskleding
van TNT aan, want er moet toch brood op de plank komen. En daarom
klust de gerenommeerde boekverkoper dagelijks wat bij. Binnen
in
de winkel staan de verhuisdozen hoog opgetast. De literaire boekhandel
kan niet meer op tegen de firma bol.com, van welke
internetleverancier Hans nu - o, ironie - de bestellingen
loopt
rond te brengen. Spit en zijn compagnon Lex Huis hebben
Buddenbrooks meer dan een decennium als oase van toewijding,
kennis en boekenliefde in stand gehouden. Nu is sluiting
onvermijdelijk, de tijden willen niet meer. Voor mij zijn Hans en Lex
helden, de absolute helden van het Haagse Noordeinde. Nog een
leestip tot slot
van Hans:" 'Tonio' van A.F.Th. van der Heijden, daar verheug ik me
enorm
op." En Lex: " 'Buddenbrooks' van Thomas, natuurlijk. Het beste dat hij
ooit
geschreven heeft. Er is alleen geen Nederlandse vertaling
meer
leverbaar. Zegt dat niet alles?"
Extaze

Jawel met een
zwierige
z, want een verwijzing naar Couperus' bekende roman. Maar ook een
programmatische vingerwijzing: we geloven in de kracht van literatuur
maar op een onmodieuze manier. Vorige week (28 april) werd het Haagse
literaire tijdschift
Extaze
gepresenteerd. Objectief kan ik niet zijn omdat ik zelf aan het blad
meewerk, maar wat mij enorm bevalt is dat hier een lokaal initiatief is
neergezet dat de Nederlandse literatuur kan gaan verrijken.
Lees
de recensie in De Groene van Erik
Lindner.
Column
Vrijhaven
Stadsplanners
denken vaak dat unieke plekken in
de stad te vervangen
zijn. Compensatiewaan noem ik dat in de column die ik zaterdag 24 april
2010 uitsprak voor vrienden en belangstellenden van Het Domijn, de
creatieve Vrijhaven nabij Weesp.
Hier is de letterlijke tekst.
Nicolette
Smabers
"Een karnemelksnor en andere
geheimen. Over de Haagse ruimte in het
werk
van Nicolette Smabers", is de voordracht die ik zondag 7 maart hield in
boekhandel Buddenbrooks te Den Haag. De tekst zoals die op papier stond
is
hier
te downloaden.
De
stad in de literatuur
De
lezing "De stad in de literatuur" die ik maandag 15
februari 2010
heb gehouden voor de Stichting Literaire Activiteiten Utrecht
in het kader van de komende gemeenteraadsverkiezingen kunt u
hier
downloaden.
Lezing
voor Campus Den Haag
Hier
kunt u de tekst vinden van de
lezing
die ik woensdag 8 april 2009 hield voor de Haagse Campus van de Leidse
Universiteit in het kader van de college-reeks over De stad. Ook de
powerpoint-presentatie is te
downloaden
(PDF-bestand, 9 MB).
Lezing
voor Aedes Forum
Op
woensdag 28 mei 2008 hield ik een korte lezing tijdens
het congres
van de koepel van Nederlandse woningbouwverenigingen. Daar verdedigde
ik het openhouden van het platteland. Stad en land horen bij elkaar. De
lezing is
hier
te
vinden als pdf-bestand.
The
City, Literature and Our
Future
In
my essay
The City,
Literature and Our Future I try
to find the relationship between habitability and readability. The
essay was originally a lecture, spoken at the jubilee congress of
literature magazine Vooys,
28 februari 2007. It has been published in the May-issue of Vooys.
You will find a translation
here
as
pdf.
De originele Nederlandse tekst is
hier
te
vinden.
Walt
Whitman en Brooklyn Ferry
Honderdvijftig
jaar geleden, in 1855,
verscheen voor het eerst Leaves
of Grass, een fenomenale bundel
gedichten van Walt Whitman. Whitmans dromen vanuit Brooklyn, toen nog
ten dele agrarisch gebied, zijn voer voor filosofen. Vooral als die,
zoals ik, op zoek zijn naar een nieuwe vorm van humanisme. 'Crossing
Brooklyn Ferry' is misschien wel Whitmans meest expliciete droom.
'Crossing Brooklyn Ferry' heeft alles in zich: liefde voor natuur, mens
en kunst. En dat allemaal 'Dankzij het lichaam'. Met illustraties.
U
kunt het
hier
vinden (3.390kB, PDF-bestand).
De
kracht van sciencefiction

Sciencefiction
is een subgenre van de literatuur dat stamt uit de
Verlichting. Het is zeer krachtig en spreekt tot de verbeelding.
Volgens mij hebben sciencefiction-schrijvers vaak meer te vertellen
over de toekomst (en het heden) dan andere romanschrijvers. Zo
onderzoeken zij de morele dilemma's van de grote technologische
veranderingen die ons te wachten staan. Mijn essay kunt u
hier
vinden (21 kB, PDF-bestand).
Love
in Bob Dylan's songs
Bob
Dylan's perception of love is that of the troubadour.
His love
songs have nothing to do with the sexual revolution, allthough they
were created in the sixties. In these songs love symbolises freedom and
deliverance. Dylan's lover is a gipsy madonna. An English translation -
many thanks to Penny Kellar! - of my essay you can find
here
(138
kB, PDF-file)
Actueel
citaat
'In
het elektronisch verkeer worden in verschillende
opzichten de
grenzen van de communicatie
zichtbaar, die het ik op een nieuwe manier op zichzelf terugwerpen:
komt het leven er soms op neer dat je opgewassen moet zijn tegen de
wassende vloed van elektronisch correspondentie? De volgende stap is de
standaardisering van de antwoorden met behulp van zelflerende systemen
[...] In de toekomst zal men zich afvragen waarom mensen in het
elektronisch tijdperk zo weinig met elkaar communiceerden: alles wordt
opgeslagen, maar niets wordt bewaard; de tijd van de brieven
verzamelingen behoort onherroepelijk tot het verleden.' Wilhelm Schmid,
Handboek voor de levenskunst,
Amsterdam 2005.
Stelling
Elfriede
Jelinek: "Als Peter Handke deze prijs (de
Nobelprijs voor de
literatuur 2004) had gekregen - en hij heeft hem meer verdiend dan ik
-, zou hij die gekregen hebben omdat hij Peter Handke is, niet omdat
hij een man of vrouw is." Citaat uit Duitse pers, daags na de
toekenning van de Nobelprijs.
Reageer.